Pierre Bourdieu (1930-2002) là nhà nhân loại học, nhà xã hội học người Pháp. Ông đã đưa ra khái niệm hành động sư phạm (pedagogic action) để chỉ cách thức mà giáo viên thiết lập các điều kiện và quy tắc trong lớp học. Bourdieu cho rằng hành động sư phạm như là “trong chừng mực nó là bạo lực biểu trưng cho việc áp đặt tùy tiện về mặt văn hóa bởi quyền lực độc đoán”.
Bourdieu không cho rằng nhà trường là nơi giải phóng con người để con người có thể suy nghĩ tự do. Cái nhìn sâu sắc của ông lật ngược lại vấn đề là thông qua hành động sư phạm như là một hành động hợp pháp trong nhà trường thì giáo viên trong trường học tái sản xuất lại bất bình đẳng giáo dục. Bourdieu lập luận rằng, vì hệ thống giáo dục giả định trước là mọi học sinh đều sở hữu vốn văn hóa như nhau, mà trên thực tế rất ít học sinh có được vốn văn hóa giống nhau, nên trong quá trình truyền đạt giảng dạy thì không phải học sinh nào cũng có thể nắm được kiến thức mà giáo viên truyền dạy. Điều này dẫn đến việc học sinh không hiểu được những gì họ được dạy. Bourdieu nhận xét là “điều này đặc biệt rõ ràng ở các trường đại học, khi mà sinh viên sợ tiết lộ mức độ thiếu hiểu biết của mình, tìm cách giảm thiểu rủi ro bằng cách tung ra cách nói mù mờ về khả năng đúng hay sai của vấn đề”. (Bourdieu và Passeron 1990). Ngoài ra, Bourdieu lập luận rằng “sự bất bình đẳng xã hội được hợp pháp hóa bởi bằng cấp giáo dục do những người ở vị trí thống trị nắm giữ”. Điều này có nghĩa là hệ thống giáo dục có một vai trò quan trọng trong việc duy trì hiện trạng bất bình đẳng.
Có thể hiểu hành động sư phạm thông qua nghiên cứu của nhà nhân loại học Trương Huyền Chi (2011). Tác giả đã chỉ ra rằng trong lớp học giáo viên người Kinh luôn có hành động đập thước lên bàn và lời nói mang tính chỉ huy, ra lệnh khác biệt với văn hóa trẻ em M’nong được dạy dỗ trong gia đình. Việc học sinh người M’nong bỏ học không phải là không phải là lười học, hay không quan tâm đến việc học chỉ lo kiếm tiền như lời của các giáo viên người Kinh ở trên vùng cao nhận xét về học sinh người M’nong. Mà do tiếng mẹ đẻ của học sinh M’nong không phải là tiếng Việt, trong khi đó giáo viên người Kinh phần lớn giảng tiếng Việt mà còn là giọng tiếng Việt địa phương Hà Tĩnh làm cho học sinh M’nong không có vốn văn hóa tiếng Việt tốt nên không thể hiểu được. Ngoài ra, bất mãn của học sinh M’nong trong các cuộc thi cử thì học sinh người Kinh mở phao chép bài được điểm cao, còn học sinh M’nong ở nơi tác giả nghiên cứu thì thật thà, không quay cóp nên điểm lúc nào cũng thấp hơn học sinh người Kinh. Chính điều này dẫn đến khoảng cách bất bình đẳng giáo dục giữa học sinh tộc người bản địa và người Kinh càng ngày càng tăng.
Tài liệu tham khảo:
Bourdieu, Pierre, and Jean-Claude Passeron. Reproduction in education, society and culture. Vol. 4. Sage, 1990.
Chi, Truong Huyen. “They Think We Don’t Value Schooling: Paradoxes of Education in the Multi-Ethnic Central Highland of Vietnam.” Education in Vietnam. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies (2011): 171-211.
