“Sớm mai lên núi hái chè
Gặp thằng phải gió, nó đè em ra
Em van mà nó chẳng tha
Nó đem nó đút cái đầu thằng cha nó vào”
– Ca dao Việt Nam
Nhiều nền văn hóa không có khái niệm hiếp dâm, và thật sự không tưởng tượng được là có hành vi hiếp dâm. Vì thế hiếp dâm có thể được xem là thứ văn hóa được dung dưỡng trong hệ thống phụ quyền đặt trong từng bối cảnh xã hội cụ thể, không phải là phổ quát. Và rõ ràng có thể thấy từ câu ca dao được đề cập phía trên, trong bối cảnh văn hóa Việt Nam, từ rất lâu về trước đã tồn tại khái niệm “hiếp dâm”.
Nhằm giảm tránh cảm giác nặng nề của bạn đọc, bài viết này trước hết đề cập đến phía “người quan tâm” – tức những nhà nghiên cứu, nhà hoạt động xã hội về bạo lực giới,… nói chung và những nhà nghiên cứu quan tâm đến vấn nạn hiếp dâm nói riêng. Theo như Burgess, Holmstrom (1979) hay Astin (1997), những nhà nghiên cứu về hiếp dâm ở một góc độ nào đó cũng đã phải trải qua những cảm giác tương tự như nạn nhân: lo lắng, sợ hãi, khó ngủ, gặp ác mộng, v.v. Ngay tại Việt Nam, nhà nhân loại học Nguyễn Thu Hương khi nghiên cứu về nạn hiếp dâm cũng phải thừa nhận rằng cô đã chịu các sang chấn từ những gì nạn nhân kể, “Tôi mắc chứng khó ngủ, hay gặp ác mộng về những cảnh ghê sợ. Có giai đoạn, tôi rất ngại ra ngoài ban đêm, luôn hình dung ở các góc phố tối có ai đó rình rập, chực tấn công. Tôi nhận ra mình cũng dễ bị hại như bao người khác.” Những cảm xúc này chính là thứ mà Figely (1995) gọi là “cái giá của sự quan tâm”, một nhà nghiên cứu, một “người lắng nghe” sẽ trải qua sự sợ hãi, cảm nhận nỗi tuyệt vọng, khổ đau tột cùng khi lắng nghe những câu chuyện “ấy”. “Ta sẽ có cảm giác tương tự, vì rằng ta quan tâm” (Figely: 1995).
Vậy thì, nếu chỉ dừng ở việc quan tâm đã khiến ta phải “trả giá” đến thế, còn họ – những người xuất hiện trong câu chuyện được kể, những người đã trực tiếp trải qua, sẽ có cảm nhận như thế nào?
Một “cuộc hiếp dâm” có thể diễn ra ở đâu? Góc khuất? Hẻm nhỏ? Bụi rậm hay “núi chè”? Đáp án là bất cứ đâu, hiếp dâm có thể diễn ra tại công sở, trong phòng ngủ của chính mình, một góc trường học, góc sân vận động hay thậm chí là ngay giữa một ruộng ngô (Nguyễn Thu Hương: 2012). Ở thời điểm khi chia sẻ lại câu chuyện của mình, nạn nhân được Nguyễn Thu Hương tiếp cận đã 52 tuổi, sự việc xảy ra vào năm 1981, ngay trên một ruộng ngô, đã khiến bà bị buộc phải rời khỏi Đảng, cách chức Đội trưởng Đội sản xuất chỉ vì “bụng to” mà không thể tìm cha đứa trẻ. “Suốt đời tôi không bao giờ có thể quên được buổi chiều định mệnh đó. Không hiểu sao gần đây những hình ảnh đó cứ ập về liên tục. Cảnh tượng vẫn rõ mồn một trong tâm trí tôi như thể nó mới xảy ra hôm qua vậy”, khác với những ký ức bị phai mờ đi theo thời gian, nạn nhân của nạn hiếp dâm sẽ không bao giờ quên đi “ngày định mệnh” đó của mình, sự việc đó sẽ lặp đi lặp lại, sẽ nhắc nhở họ mỗi một phút giây, sẽ đeo bám trong tâm trí nạn nhân cho đến ngày chấm dứt cuộc đời này. Và cũng đã có không ít người, lựa chọn cách tự mình quên đi ký ức đó – bằng cách đặt dấu chấm hết cho cuộc đời họ.
Nguồn gốc của “hiếp dâm” có lẽ ít nhiều xuất phát từ sự khác biệt văn hóa được gán cho giới tính. Christine Helliwell (2000) đã chỉ ra rằng: ở người Gérai, đàn ông và phụ nữ không hiểu là họ là những người khác nhau về mặt giới tính. Không có ý thức về sự phân đôi giữa nam và nữ về giới tính. Thay vào đó, nam giới và phụ nữ được coi là có năng lực và khả năng giống nhau, nhưng đối với một số việc, nam giới được coi là “hơn” so với nữ giới và đối với những việc khác thì phụ nữ cũng được coi là “hơn” so với nam giới. Đàn ông được cho là dũng cảm và hiểu biết nhiều hơn về luật pháp địa phương (adat), trong khi phụ nữ được cho là kiên trì và bền bỉ hơn. Tất cả những phẩm chất này đều được coi trọng. Điều quan trọng, xét về phẩm chất trung tâm của sự nuôi dưỡng (có lẽ là phẩm chất được đánh giá cao nhất ở tại Gérai), ở đây không thấy có sự khác biệt giữa nam và nữ. Do đó những người phụ nữ đó không hề có quan niệm “hiếp dâm” hay dương vật của người đàn ông có thể làm tổn thương cơ thể họ. Họ quan niệm rằng cơ thể và tình dục phụ nữ ở đó là không kém phần hung hãn hay dễ gây tổn thương hơn so với đàn ông.
Ngược lại trong văn hóa Việt Nam đương đại, rất nhấn mạnh về sự khác nhau giữa nam và nữ, không chỉ cơ thể, giới tính mà còn về hành vi. Trong bối cảnh quyền lực, thì nam giới luôn được xem hơn nữ. Hệ thống văn hóa Việt Nam thường dạy đàn ông loại bỏ đặc điểm mà có mang dáng dấp của nữ, nhấn mạnh sự bạo lực đối với phụ nữ. Từ nghiên cứu ở trên có thể suy nghĩ thêm về vấn đề hiếp dâm trong bối cảnh Việt Nam.
Vào ngày 19/11/2014, bài báo “A Rape on Campus” được đăng tải trên tạp chí Rolling Stone về vụ hiếp dâm tập thể tại một trường đại học đã khiến cho trường đại học nơi xảy ra vụ việc gần như phải thực hiện một cuộc cách mạng về thể chế, kéo theo là việc tái xem xét toàn bộ hệ thống giáo lúc hiện thời. Vụ việc này sau đó đã được trang Washington Post xác nhận là không có thực, hiển nhiên, điều này đã kéo đến không ít làn sóng phẫn nộ từ cộng đồng.
Xem xét trong bối cảnh trong xã hội hiện nay, nhiều vụ việc đáng tiếc liên quan đến bạo lực giới diễn ra, hy vọng các cơ sở giáo dục, các trường học tại Việt Nam sẽ là nơi cất lên tiếng nói cho những người chịu áp bức, sẽ không dập nát khát khao được cất tiếng, không im lặng để tiếng khóc, tiếng gào thét tuyệt vọng của nạn nhân bị nhấn chìm vào đáy biển đen ngòm mà bề mặt lại lấp lánh hào quang với tên gọi “danh dự”.
Tài liệu tham khảo:
Astin, M (1997). “Traumatic Therapy: How Helping Rape Victims Affect Me As A Women And Therapy”. A Feminist Quarterly 20, 101-10.
Burgess, A. & Holmstrom, L (1979). “Rape: Crisis and Recovery. Bowie, Md.: Robert J. Brady”
Figely, C (1995). “Compassion Fatigue: Coping with Secondary Traumatic Stress Disorder in Those Who Treat the Traumatized”. New York: Prunner/Mazel
Helliwell, C. (2000). “It’s Only a Penis”: Rape, Feminism, and Difference. Signs, 25(3), 789–816.
Nick Anderson (2016). “In secret letter, feds sternly criticized U-Va. for handling of sexual violence”, Washington Post
Nguyễn Thu Hương (2012). “Xử lý điều cấm kị: Các tiếp cận phương pháp luận khi nghiên cứu hiếp dâm tại Việt Nam”. Hiện đại và động thái của truyền thống ở Việt Nam, NXB Khoa học Xã Hội.
