Đối với các nhà Nhân loại học, khái niệm “giáo dục” không bị bó hẹp trong phạm vi nhà trường chính quy mà ở quá trình trẻ em học hỏi mọi thứ trong nền văn hóa ngay khi còn bé thơ.
Nghiên cứu thâm nhập vào xã hội của tộc người săn bắt hái lượm, các nhà Nhân loại học tin tưởng sâu sắc rằng loài người vẫn có thể tựu thành một nền giáo dục bình đẳng cho trẻ em, trái với những quan điểm cho rằng bất bình đẳng là một bản chất không thể loại bỏ trong lòng nền giáo dục đương đại.
Nhà Nhân loại học Richard Lee đã điền dã tại cộng đồng tộc người !Kung ở sa mạc Kalahari. Khi sống với cộng đồng người !Kung, ông phải thốt lên rằng xã hội của người !Kung là một xã hội “theo chủ nghĩa quân bình một cách hết sức mãnh liệt”. Tại đây, không có ai là người đứng đầu, mọi người đều tránh các hành động kiểm soát người khác, mỗi người đều được quyền quyết định riêng của họ và có không gian tự chủ riêng không bị ai quấy rầy. Thức ăn luôn được sẻ chia cùng nhau dù người đó có kiếm được hay không.
Những đứa trẻ của người !Kung cũng tương tự như vậy, không bao giờ bị người lớn áp đặt phải làm gì và phải làm như thế nào. Người lớn không bao giờ đánh đập, la mắng, chửi bới con cái. Hầu như không có một lời can ngăn nào cho đến khi đứa trẻ đến tuổi trưởng thành, những lời khuyên bảo rất nhẹ nhàng chứ không phải là những khiển trách đầy phẫn nộ.
Các nhà Nhân loại học cho thấy, trong xã hội săn bắt hái lượm thì cha mẹ luôn đề cao khả năng tự lập và ý chí riêng của con cái. Trong khi đó, theo nghiên cứu của Barry và cộng sự (1959), những đứa trẻ trong xã hội làm nông nghiệp thì bị cha mẹ chuyên quyền và áp đặt.
Vui chơi gần như là điều đương nhiên với trẻ em trong xã hội săn bắt hái lượm. Cha mẹ của những đứa trẻ luôn cho chúng rong chơi cả ngày (Sahlins, 2013). Bọn trẻ có thể tham gia các trò chơi mà chúng muốn từ việc đào củ, câu cá, trèo cây đến tạo ra công cụ, đốt lửa, hay chỉ đơn giản là nói chuyện hay tạo ra âm nhạc. Phần lớn các trò chơi của trẻ em là bắt chước hoạt động sống của người lớn.
Vì thế, thông qua việc vui chơi, bọn trẻ học hỏi về các kỹ thuật săn bắt hái lượm cũng như học tập các khía cạnh trong nền văn hóa mà chúng sống. Những đứa trẻ thường vui chơi với nhau thành các nhóm mà không phân chia tuổi tác cũng như luôn hợp tác, chia sẻ và học hỏi lẫn nhau. Các nhà Nhân loại học còn nhận thấy rằng chính trong lúc chơi với nhau theo độ tuổi hỗn hợp như vậy, trẻ em học tập các kỹ năng hợp tác và xã hội tốt hơn. Trong một xã hội quân bình như xã hội săn bắt hái lượm thì những đứa trẻ không cạnh tranh, ganh đua nhau mà luôn hợp tác với nhau để giải quyết mọi vấn đề.
Tài liệu tham khảo:
Barry, H., Child, I. L., & Bacon, M. K. (1959). Relation of child training to subsistence economy. American Anthropologist, 61(1), 51–63.
Lee, R. (n.d.). DE VORE, I. 1982. Problems in the Study of hunters and gatherers. 3–12.
Sahlins, M. (2013). Stone Age economics. Routledge.
