Chúng ta đã nghe quá nhiều về cách dạy trẻ kiểu Mẹ Hổ của người những người mẹ Trung Quốc bằng việc nghiêm khắc và trừng phạt con. Hay cách dạy trẻ của người Nhật, sau đó đến người Do Thái. Chúng tôi mong muốn cho các bạn thấy cách dạy trẻ của người bản địa Inuit thú vị thế nào trong cách tiếp cận của Nhân loại học về tâm lý.
Nhà nhân loại học Jean L. Briggs đã phát hiện ra điểm thú vị khi sống trong xã hội của người Inuit ở Bắc cực, đó là người Inuit có những từ ngữ riêng bằng tiếng Inuktitut để diễn tả về cảm xúc của mình, và nó có sự khác biệt với cách tư duy thông thường bằng tiếng Anh. Nói cách khác, muốn hiểu được một cách chính xác loại cảm xúc người Inuit cảm nhận thì cần phải đặt mình vào hoàn cảnh nơi những trải nghiệm cảm xúc đó được hình thành. Tương tự như vậy, đặt đứa trẻ vào các hoàn cảnh, đưa ra câu hỏi và khiến chúng phải suy nghĩ chính là cách người lớn Inuit dạy trẻ con bài học về cảm xúc.
Bạn sẽ phải ngạc nhiên với nguyên tắc vàng mà các bà mẹ người Inuit luôn đề cập: “Đừng la hét hoặc la mắng trẻ nhỏ”. Nghe rất khác biệt với xã hội mà chúng ta đang chứng kiến phải không? Thật ra đây là một ý tưởng tuyệt vời có thể giúp ích rất nhiều cho chúng ta về việc nuôi dạy trẻ con. Bạn có thể sẽ thắc mắc rằng: “Nếu không la mắng thì làm sao mà đứa trẻ có thể vâng lời được?”. Vậy hãy cùng tìm hiểu xem người Inuit dạy con cái như thế nào nhé.
Cách nuôi dạy con cái truyền thống của người Inuit vô cùng nuôi dưỡng và dịu dàng. Văn hóa này coi việc la mắng – hoặc thậm chí nói với trẻ bằng giọng giận dữ – là không phù hợp. Người Inuit cho rằng việc lớn tiếng hay khiển trách những đứa nhỏ sẽ không có ích gì, mà chủ yếu sẽ khiến bản thân người la mắng giận dữ và cảm thấy khó chịu. Trong cách giải thích của người Inuit, với những đứa trẻ nhỏ, bạn thường nghĩ rằng chúng đang chọc tức bạn, nhưng thực tế không phải vậy, chúng đang khó chịu về điều gì đó và bạn phải tìm ra nguyên nhân. Cũng theo truyền thống, người Inuit coi la mắng một đứa trẻ nhỏ là tự hạ thấp phẩm giá. “Như thể người lớn đang nổi cơn thịnh nộ, về cơ bản nó đang kéo bạn xuống ngang tầm với đứa trẻ” (nhà nhân loại học Briggs ghi chép lại).
Không la mắng thật là một ý tưởng kì lạ khiến chúng ta phải liên tưởng đến những hành vi dạy trẻ thông thường. Bạn luôn cho rằng khi một đứa trẻ làm sai, chúng phải bị trừng phạt? Người Inuit không dạy trẻ con của họ theo cách như vậy. Với họ, việc trừng phạt chỉ là đang dạy bọn trẻ chạy trốn. Và bạn có thể đang dạy bọn trẻ tức giận. Nhà tâm lý học lâm sàng Laura Markham cho biết: “Khi chúng ta la mắng một đứa trẻ – hoặc thậm chí đe dọa bằng những câu như :{Mẹ bắt đầu tức giận rồi}, chúng ta đang huấn luyện trẻ la hét. Chúng ta đang huấn luyện bọn trẻ hét lên khi chúng khó chịu và chúng nghĩ rằng bằng cách đó sẽ giải quyết được vấn đề.” Ngược lại, những bậc cha mẹ kiểm soát được cơn giận của mình đang giúp con cái học cách làm điều tương tự, Markham nói: “Trẻ em học cách điều tiết cảm xúc từ chúng ta.”
Người Inuit KHÔNG LA HÉT. Trong hàng nghìn năm, người Inuit đã sử dụng cách kể chuyện để rèn luyện kỷ luật. Chìa khóa chính là gửi thông điệp vào những câu chuyện. Người Inuit sẽ áp dụng cách phủ đầu bằng việc kể những câu chuyện cho đứa trẻ nghe. Như vậy thì không cần phải hét lên nữa vì đứa trẻ đó đã nhận được thông điệp rồi. Cha mẹ người Inuit cũng có rất nhiều câu chuyện để dạy trẻ học các giá trị và cách cư xử. Cha mẹ Inuit luôn giữ giọng điệu vui tươi, vui vẻ để khiến cho trẻ cảm thấy thoải mái bộc lộ. Và thông thường, họ sẽ bắt đầu việc dạy trẻ bằng một câu hỏi để dụ trẻ cư xử không đúng mực. Đây chính là các tình huống mà cha mẹ Inuit đặt ra cho con mình, trong đó trẻ là nhân vật chính và là đối tượng của một câu chuyện, một vở kịch được cha mẹ chúng dựng lên chẳng hạn. Bạn hãy hiểu rằng, đây là sự tương tác giữa cha mẹ người Inuit với con cái của họ, thông qua việc chơi đùa, kể chuyện, đóng kịch, hay đẩy đứa trẻ vô trạng thái cần phải trả lời câu hỏi mà cha mẹ chúng đưa ra trong bất kỳ tình huống nào đang diễn biến. Sự tương tác này được người Inuit xem là công cụ giảng dạy nghiêm túc, mặc dù họ dùng rất nhiều cách để truyền tải thông điệp của mình thông qua vẻ mặt hay ngữ điệu. Kết nối với con cái bằng cách thức này cũng là bài kiểm tra của họ về mức độ hiểu biết của đứa trẻ và đó cũng là cách mà người Inuit tôn vinh sự tồn tại và thân yêu của đứa trẻ đó.
Vậy những câu chuyện hay vở kịch, những trò chơi với trẻ sẽ liên quan gì đến việc hiểu và học về cảm xúc đây? Theo Briggs, tình huống và câu hỏi đặt ra mà đứa trẻ phải giải quyết sẽ đưa đứa trẻ đó đến nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau. Những vấn đề mà người lớn đưa vào trong câu chuyện đều được kịch tính hóa và gây ra cảm xúc mạnh cho đứa trẻ. Ví dụ, làm thế nào để dạy bọn trẻ tránh xa biển, nơi chúng có thể dễ dàng bị chết đuối? Thay vì hét lên là “Đừng đến gần nước!” cha mẹ Inuit sẽ kể cho trẻ nghe một câu chuyện đặc biệt về những gì bên trong nước: “Đó là quái vật biển, với chiếc túi khổng lồ trên lưng chỉ dành cho trẻ nhỏ. Nếu một đứa trẻ đi quá gần mặt nước, con quái vật sẽ cho con vào túi của nó, kéo con xuống biển và giao con cho một gia đình khác nhận nuôi.”
Cha mẹ người Inuit cũng có rất nhiều câu chuyện để giúp trẻ học cách cư xử tôn trọng. Một ví dụ khác, để khiến con cái nghe lời cha mẹ, có câu chuyện về lấy ráy tai. Cha mẹ Inuit sẽ kiểm tra bên trong tai của con trẻ, họ sẽ nói với con mình rằng nếu có quá nhiều ráy tai trong đó có nghĩa là chúng không nghe thấy.
Bạn có thể cảm thấy câu chuyện mà người Inuit kể cho trẻ con khá đáng sợ và không phù hợp, nhưng bạn biết gì không? Chúng ta học tốt nhất thông qua những điều thú vị đối với chúng ta. Và những câu chuyện, về bản chất, có thể chứa đựng nhiều điều thú vị hơn nhiều theo cách mà những câu nói ý tứ bình thường không làm được. Những câu chuyện có một chút nguy hiểm thu hút trẻ em như nam châm. Người Inuit đã biến một hoạt động đầy căng thẳng như kỷ luật thành một tương tác có sự vui tươi. Cha mẹ Inuit đánh giá cao khía cạnh vui tươi của trẻ em ngay cả khi kỷ luật chúng là vậy. Đừng đánh giá thấp sự thú vị của cách kể chuyện. Với những câu chuyện, trẻ em có thể thấy những điều xảy ra không thực sự xảy ra trong đời thực. Đối với trẻ em, điều đó thật thú vị. Người lớn cũng nghĩ điều đó thật thú vị.
Ý tưởng chính của giáo dục Inuit là “gây ra suy nghĩ”. Bằng cách đặt ra thật nhiều câu hỏi để đứa trẻ phải suy nghĩ để đưa ra câu trả lời và sau đó là cho chúng thấy hậu quả thực tế của câu trả lời đó. Điều quan trọng là cha mẹ phải giữ được trạng thái vui tươi và không tức giận, không nóng vội chỉ trích nếu đứa trẻ có đưa ra một câu trả lời không đúng mực đi chăng nữa. Cha mẹ người Inuit sẽ tiếp tục đặt câu hỏi và đưa ra tình huống, họ sẽ rất hiếm khi trả lời thay cho bọn trẻ mà thay vào đó là khuyến khích hoặc đưa ra gợi ý để trẻ em tự trả lời, sau đó nhấn mạnh hậu quả của nó. Cách thức này là một dạng thực hành cảm xúc. Trẻ em có tất cả các loại cảm xúc lớn, chúng chưa có nhiều vỏ não trước trán. Vì vậy, những gì chúng ta phản ứng lại với cảm xúc của con mình sẽ định hình não bộ của chúng. Vì vậy mà vui chơi, trò chuyện với con trẻ và tận dụng trí tưởng tượng của trẻ con để giáo dục là cách để đứa trẻ tìm hiểu về thế giới và tự xây dựng những trải nghiệm cảm xúc của mình. Dường như cách thức giáo dục này người Inuit đã biết đến từ hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm.
Đối với người Inuit, trật tự xã hội không chỉ bắt nguồn từ việc tuân theo các quy tắc, nó còn phụ thuộc vào việc cảm nhận những cảm xúc trong tương quan của người với người. Họ cho rằng cảm xúc thúc đẩy hành vi. Trong xã hội săn bắn của người Inuit, những người thợ săn vừa phải tự làm chủ trong công việc săn bắt, vừa phải giữ động lực trở về nhà và nuôi sống gia đình. Các gia đình cũng phải giúp đỡ lẫn nhau. Trong tương quan đời sống xã hội, người Inuit xem trọng tính “nhạy cảm” trong cảm xúc, họ thường dự đoán nhu cầu của người khác và đáp ứng các mong muốn đó trước khi chúng được bày tỏ. Đây cũng là cách để người Inuit tránh các tranh chấp có thể xảy ra trong cộng đồng.
Tài liệu tham khảo:
Jean L. Briggs. (2000). Emotions Have Many Faces: Inuit Lessons. Canadian Anthropology Society
Michaeleen Doucleff. (2019, March 13). How Inuit Parents Teach Kids To Control Their Anger . KPBS
