Hiếp dâm – một trong nhiều hình thức khác nhau của bạo lực tình dục, là hành vi xâm phạm tình dục không có sự đồng ý từ phía đối phương. Hiếp dâm thường được xem là hình thức để lại nỗi ám ảnh, day dứt lâu dài nhất trong tâm trí nạn nhân. Vì thế mà đôi khi người ta thường quá chú ý đến các vấn đề của hiếp dâm mà lại quên mất rằng bạo lực tình dục có thể diễn ra ở rất nhiều dạng thức khác nhau, theo những cách tinh vi hơn rất nhiều.
Theo Joseph H. Michalski, trong nhiều nền văn hóa khác nhau, hiếp dâm còn có thể diễn ra theo một dạng thức được “nghi thức hóa” hơn như ép cưới, cho mượn vợ, đặc biệt là ham muốn được trở thành người phá trinh (Joseph H, Michalski, 2016). Tuy nhiên, trong xã hội ngày nay mọi người thường lên án nặng nề nạn hiếp dâm nhưng lại ít có ai đòi lại công bằng cho những trường hợp khác, hoặc có, sự phản kháng cũng chỉ diễn ra rất rời rạc, mơ hồ. Vì thế mà những nghi lễ chữa lành cho nạn nhân hiếp dâm đã ra đời.
Các nghi lễ có thể hiểu là những hành động hay nghi thức mang tính biểu tượng đem đến sự chữa lành, lòng tin (Imber-Black 1992) và thường được gắn với tính cộng đồng, tuy nhiên các cá nhân vẫn có thể tiếp tục tạo ra các ý nghĩa mới cho nghi lễ dựa trên bối cảnh của chính mình để có thể đạt đến hiệu quả toàn diện về mặt cảm xúc khi thực hành nghi lễ (Collen Galambos). Điều này đã được ứng dụng một cách rất hiệu quả để chữa lành những nỗi đau do bạo lực tình dục để lại. Nghi lễ chữa lành hiếp dâm có thể được thực hành theo hai cách thức: nghi lễ cá nhân và nghi lễ tập thể.
Lễ thắp nến (Galambos, C.,2001):
- Lễ thắp nến được thực hành như một nghi thức cá nhân nhằm trao cho nạn nhân cơ hội giải phóng bản thân khỏi cơn ác mộng đã trải qua. Khác với các mô thức trị liệu thông thường luôn khuyến khích nạn nhân hãy quên đi sự kiện hiếp dâm thay vì trực tiếp đối diện với chúng. Lễ thắp nến trở thành một không gian để những người từng trải qua nỗi đau hiếp dâm hãy dũng cảm đối mặt, thừa nhận chúng thay vì chối bỏ. Đồng thời gợi nhắc đến những khía cạnh tốt đẹp khác trong cuộc sống để tạo động lực tự mình vượt qua nỗi đau. Nghi lễ này được xem như một biểu tượng cho sự chuyển mình của chính cá nhân, nhấn mạnh đến dũng khí dám đối mặt để vươn đến chữa lành trọn vẹn của chính họ.
Buổi cầu nguyện dưới nến (Galambos, C.,2001):
Nghi thức tập thể để chữa lành cho những nạn nhân của bạo lực tình dục được thực hành như một buổi cầu nguyện dưới nến tại các nhà thờ trong trung tâm thị trấn. Những người đến với buổi cầu nguyện đều sẽ được phát một ngọn nến nhỏ trước khi bắt đầu nghi thức. Sau đó tất cả cùng được tiếp cận nghi thức chữa lành dưới nhiều hình thức từ nghệ thuật thị giác, diễn thuyết cho đến các văn bản tuyên truyền. Tất cả âm nhạc, hình ảnh nghệ thuật được trình diễn trong buổi lễ đều có liên kết mạnh mẽ với ý nghĩa “thức tỉnh khỏi nỗi đau”. Tạo nên những diễn ngôn mang tính chữa lành. Cuối mỗi buổi lễ, khi bài hát cuối cùng kết thúc, nạn nhân sẽ cùng nhau thổi tắt ngọn nến trên tay. Ánh nến được dập tắt lúc này đã mang trên mình một ý nghĩa biểu tượng đặc biệt chỉ thuộc về buổi lễ, thuộc về những người nạn nhân – biểu tượng rằng họ đã giải thoát khỏi quá khứ và tiến đến những hy vọng tương lai.
Ngày nay, các nghi thức chữa lành cho nạn nhân trải qua hiếp dâm đã được thực hiện không chỉ ở hình thức truyền miệng, thực hành trực tiếp mà còn diễn ra một cách phổ quát hơn nhờ sự giúp sức của các phương tiện truyền thông. Các buổi lễ thừa nhận trải nghiệm bị bạo hành tình dục mang tính cá nhân như lễ thắp nến đang dần được chuyển hóa thành một nghi thức tập thể, mọi người thẳng thắn kể về nỗi đau của mình trên phương tiện truyền thông, vừa để đối mặt, vừa dùng câu chuyện của chính bản thân để tuyên truyền và nâng cao nhận thức cho mọi người. Tuy nhiên, đáng buồn thay là dù cho những nghi lễ chữa lành này giúp nạn nhân đón nhận được sự sẻ chia từ cộng đồng, hành vi hiếp dâm theo hình thức “nghi lễ hóa” – một trong những ngọn nguồn của nỗi đau, lại luôn tồn tại như một yếu tố “bên lề” trong các mối quan tâm của xã hội.
Tài liệu tham khảo:
Michalski, J. H. (2016). Ritualistic rape in sociological perspective. Cross-Cultural Research, 50(1), 3-33.
Galambos, C. (2001). Community healing rituals for survivors of rape. Smith College Studies in Social Work, 71(3), 441-457.
Imber-Black, E., & Roberts, J. (1992). Rituals for our times. New York: Harper Collins.
